Bộ Tài chính vừa có báo cáo tiếp thu, giải trình về dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN, sửa đổi), làm rõ phương án đánh thuế đối với hoạt động chuyển nhượng vàng miếng. Theo đó, sẽ quy định cụ thể ngưỡng giá trị vàng miếng chịu thuế, loại trừ trường hợp cá nhân thực hiện mua bán vàng cho mục đích tiết kiệm, cất giữ (không vì mục đích kinh doanh).
Tính kỹ ngưỡng giá trị vàng miếng
Theo dự thảo luật mới nhất, thu nhập từ chuyển nhượng vàng miếng được đưa vào diện chịu thuế TNCN. Bộ Tài chính đề xuất mức thuế suất dự kiến là 0,1% trên giá chuyển nhượng từng lần, đồng nghĩa người bán sẽ phải nộp thuế dựa trên tổng giá trị giao dịch, không phụ thuộc việc bán có lãi hay lỗ.
Người dân mua bán vàng tại tiệm Mi Hồng (TP HCM) .Ảnh: HOÀNG TRIỀU
Trước lo ngại của nhiều đại biểu Quốc hội về việc quy định này có thể tác động đến người dân có thói quen mua vàng để tiết kiệm, cất giữ chứ không phải kinh doanh đầu cơ, Bộ Tài chính đã có sự điều chỉnh quan trọng.
Theo đó, Chính phủ sẽ quy định cụ thể ngưỡng giá trị vàng miếng chịu thuế. Quy định này nhằm "loại trừ trường hợp những cá nhân thực hiện mua bán vàng cho mục đích tiết kiệm, cất giữ (không vì mục đích kinh doanh), phù hợp với tập quán mua vàng tích trữ của một bộ phận người dân hiện nay".
Điều này có nghĩa người dân mua bán vàng lẻ, số lượng dưới ngưỡng quy định sẽ không thuộc đối tượng phải nộp thuế. Ngược lại, các cá nhân giao dịch số lượng lớn, mang tính chất đầu cơ hoặc lướt sóng sẽ là đối tượng chính của chính sách này.
Có điều, ngưỡng chịu thuế vàng là bao nhiêu? Anh Lê Hoàng (ngụ phường Long Phước, TP HCM) cho biết từ nhiều năm nay, anh có thói quen mua vàng để dành mỗi năm khoảng vài lượng, trong đó cả vàng miếng loại 1 chỉ, 2 chỉ hoặc 5 chỉ. "Khi có người thân cưới hỏi, tôi thường tặng 1 chỉ vàng. Nếu mua vàng miếng để dành cho việc cưới hỏi, có phải nộp thuế giao dịch và làm sao để xác định mục đích của người mua vàng?" - anh Hoàng băn khoăn.
Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, một số chuyên gia cho rằng không đánh thuế đối với người dân mua bán vàng nhỏ lẻ để dành, vàng cưới… là đúng nhưng quy định ngưỡng bao nhiêu lại không dễ.
Chuyên gia vàng Trần Duy Phương phân tích giao dịch vàng vật chất xưa nay không bị áp thuế. Nay, nếu áp thuế để ngăn ngừa, hạn chế đầu cơ như quan điểm của Bộ Tài chính thì mức tích trữ phải trên 10 lượng vàng (khoảng 1,5 tỉ đồng) và việc đánh thuế thu nhập từ chuyển nhượng 10 lượng vàng miếng trở lên mới hợp lý. Song, ngay cả tính trên 10 lượng cũng còn nhiều việc phải bàn.
Ông Phương lập luận mức giao dịch 10 lượng này sẽ áp dụng trong thời gian bao lâu, là người mua bán vàng trong 1 ngày, 1 tuần hay 1 tháng? Nếu xét mức 10 lượng này theo số CCCD của người mua bán áp trong khoảng thời gian nhất định cũng có thể. Mà họ cũng có thể nhờ người thân, bạn bè mua hộ, vậy tính thế nào? Mức thuế chuyển nhượng này cần được quy định rõ để triển khai hiệu quả.
Cùng quan điểm này, ông Nguyễn Văn Dưng, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ Kim hoàn Đá quý TP HCM (SJA), cho rằng về ngưỡng chịu thuế khi giao dịch vàng cần theo tiêu chí rõ ràng, cụ thể để các đơn vị kinh doanh vàng thực hiện. Đơn cử, có thể xem xét miễn thuế cho người mua bán nhỏ lẻ dưới 2 lượng/tháng hoặc dưới 24 lượng/năm, căn cứ theo CCCD và tổng giao dịch trong 30 ngày. Ngược lại, những trường hợp giao dịch lớn như vượt 24 lượng vàng miếng/năm sẽ thuộc diện chịu thuế cao hơn. "Nhà nước phải tính toán kỹ các ngưỡng này, còn chỉ đưa ra một mức thuế chung 0,1% cho mọi giao dịch thì rất khó" - ông Dưng nói.
Nên đánh thuế GTGT?
Giải trình về lý do áp dụng sắc thuế trên, Bộ Tài chính nhấn mạnh đây là bước đi cần thiết nhằm góp phần quản lý chặt chẽ hoạt động kinh doanh vàng, hạn chế đầu cơ và thu hút nguồn lực trong xã hội tham gia sản xuất - kinh doanh.
Về lộ trình thực hiện, thay vì áp dụng cứng nhắc ngay khi luật có hiệu lực, dự thảo luật trao quyền cho Chính phủ căn cứ tình hình thực tế quản lý thị trường vàng để quyết định thời điểm bắt đầu áp dụng thu thuế và điều chỉnh mức thuế suất phù hợp.
Ông Nguyễn Văn Được, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn thuế Trọng Tín, chỉ ra vùng xám pháp lý lớn nhất khiến lâu nay các đối tượng đầu cơ, thao túng giá vàng lợi dụng để lũng đoạn thị trường là không có quy định rõ ràng về "cá nhân kinh doanh vàng miếng". Ông dẫn trường hợp vào tháng 5-2025, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước phát hiện tại một ngân hàng và công ty vàng liên quan có nhiều cá nhân giao dịch vàng miếng với tần suất cao, doanh số hàng ngàn tỉ đồng/năm nhưng lại không phải nộp thuế TNCN. "Đây chính là kẽ hở, để lọt các đối tượng là cá nhân đầu cơ, lướt sóng vàng miếng SJC mà trốn thuế" - ông Được nêu.
Theo một số chuyên gia, hiện nay khó đánh thuế trên chênh lệch giá mua bán vì nhiều người đã mua vàng tích trữ từ nhiều năm trước. Thời điểm đó, việc quản lý hóa đơn, chứng từ chưa được thực hiện đồng bộ nên không có cơ sở để xác định chính xác giá mua. "Cần xem xét bổ sung vàng miếng vào diện chịu thuế GTGT nhằm bảo đảm tính đồng bộ với các loại vàng trang sức, vàng mỹ nghệ - vốn đã được xem là hàng hóa và chịu thuế đầy đủ theo quy định hiện hành" - ông Được đề xuất.
Quan điểm áp thuế GTGT khi mua bán vàng miếng cũng được luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, đồng tình và cho rằng vàng được xem là một loại hàng hóa, trong khi các hàng hóa thiết yếu phục vụ đời sống như gạo, rau, mắm muối… đều phải chịu thuế GTGT. Vàng không được nhà nước khuyến khích mua bán đầu cơ, tích trữ nên càng không được ưu đãi về thuế. "Khi đã áp thuế GTGT 10% đối với vàng thì không nên tính thuế TNCN, bởi thuế TNCN chỉ nên đánh với thu nhập từ tiền công, tiền lương. Chưa kể, nhiều người dân đã mua tích lũy 1 chỉ, 2 chỉ vàng có khi 10 năm, 20 năm, nay cần chi tiêu mang ra bán thì lại bị thu thuế là không hợp lý. Việc đánh thuế TNCN trên giá trị giao dịch không đúng bản chất của sắc thuế này là chỉ đánh trên mức lãi" - luật sư Đức nói.
Đồng bộ giải pháp để chống đầu cơ
Theo nhiều chuyên gia, nếu nhà đầu tư đã có ý định đầu cơ thì rất khó ngăn chặn chỉ bằng đánh thuế, mà cần nhiều giải pháp đồng bộ. Bởi nếu áp thuế giao dịch vàng miếng ở tiệm, người dân có nguy cơ chuyển sang mua bán trên thị trường tự do. Theo ông Trần Duy Phương, thị trường này vốn bị cấm, giao dịch là vi phạm nên gần như không có chuyện xuất hóa đơn, chứng từ hoặc kiểm soát được các thanh toán chuyển khoản. Cơ quan quản lý cũng cần lưu ý điều này khi ban hành chính sách.
Ông Nguyễn Văn Dưng kiến nghị muốn giảm đầu cơ bền vững, phải cải cách toàn diện thị trường vàng bằng cách tăng nguồn cung và thu hẹp chênh lệch giá trong nước với thế giới. Khi thị trường minh bạch và nguồn cung được cải thiện, động cơ đầu cơ mới giảm.
