Bài học cho Việt Nam từ các nhà xuất bản tỷ USD tại Hội sách Frankfurt

Mỗi lần đến Hội sách Frankfurt, tôi đều dành thời gian ghé qua gian hàng của những tập đoàn xuất bản hàng đầu thế giới. Đến để xem họ đang làm gì để đạt doanh thu tỷ đôla và để có thêm động lực suy nghĩ về mô hình tập đoàn xuất bản Việt Nam vươn tầm khu vực trong tương lai.

Bảng xếp hạng 20 tập đoàn xuất bản lớn nhất thế giới năm 2025 do Biên tập viên Jim Milliot của Publishers Weekly công bố tại Frankfurt phản ánh bức tranh toàn cầu: xuất bản đã trở thành một ngành công nghiệp tri thức và dữ liệu khổng lồ, vượt xa khái niệm in và phát hành sách truyền thống.

Xuất bản thế giới: từ in ấn sang dữ liệu và tri thức

Năm 2024, Thomson Reuters (Canada) dẫn đầu thế giới với doanh thu 6,43 tỷ USD, tiếp theo là RELX Group (Anh - Hà Lan - Mỹ) với 6,19 tỷ USD và Pearson Plc (Anh) với 6,06 tỷ USD.

Bảng xếp hạng 20 tập đoàn xuất bản lớn nhất thế giới năm 2025.

Các tập đoàn này gần như không còn phụ thuộc vào sách in, mà chuyển hẳn sang nội dung số, học liệu điện tử và nền tảng dữ liệu.

RELX hiện có 80% doanh thu từ dữ liệu khoa học, pháp lý, y học. Pearson có hơn 20 triệu người dùng trên nền tảng học tập trực tuyến Pearson+.

Tại châu Âu, Hachette Livre (Pháp) và Springer Nature (Đức) giữ vị trí hàng đầu nhờ chiến lược toàn cầu hóa bản quyền và xuất bản học thuật.

Ở Mỹ, McGraw-Hill Education và Wiley tiếp tục dẫn đầu về e-learning và nghiên cứu khoa học.

Những tập đoàn này chứng minh rằng xuất bản hiện đại là ngành công nghiệp dựa trên tri thức, công nghệ, dữ liệu và IP (tài sản trí tuệ).

Nhật Bản: từ manga đến quyền lực mềm văn hóa

Nhật Bản có hai đại diện trong Top 20 toàn cầu: Hitotsubashi Group (Shogakukan - Shueisha - Hakusensha) và Kodansha Ltd, đều đến từ Nhật Bản.

Hitotsubashi đạt doanh thu 2,26 tỷ USD, còn Kodansha hơn 1,2 tỷ USD. Họ đã chứng minh rằng xuất bản có thể trở thành ngành công nghiệp văn hóa toàn cầu khi biết khai thác IP (intellectual property - tài sản trí tuệ).

Từ Doraemon, One Piece, Naruto đến Attack on Titan hay Sailor Moon... các tác phẩm này không chỉ là truyện tranh, mà là vũ trụ nội dung đa nền tảng: phim ảnh, trò chơi, âm nhạc, thời trang, du lịch.

Doanh thu từ hàng hóa và bản quyền chuyển thể chiếm hơn 50% tổng thu của nhiều công ty Nhật Bản.

Bài học rút ra là: nếu đầu tư bài bản vào bản quyền và sáng tạo, xuất bản có thể trở thành động lực cho công nghiệp văn hóa quốc gia.

Trung Quốc: từ sách in đến nền kinh tế IP

Trung Quốc có 2 tập đoàn tỷ USD, nằm trong Top 20 thế giới:

1. Phoenix Publishing & Media Co. (Giang Tô) - doanh thu hơn 1,71 tỷ USD, lấy giáo dục K-12 làm lõi.

1. China South Publishing & Media Group (Hồ Nam) - doanh thu gần 1,23 tỷ USD, kết hợp xuất bản, công nghệ và phân phối.

Và China Literature Limited - công ty con của Tencent, dẫn đầu mảng văn học trực tuyến, doanh thu gần 0,9 tỷ USD.

Phoenix và China South đều xây dựng chuỗi giá trị khép kín từ biên soạn - in ấn - phát hành - nhà sách - học liệu số, giúp duy trì dòng tiền ổn định từ giáo dục.

Còn China Literature mở ra mô hình hoàn toàn mới: biến truyện trực tuyến thành công nghiệp IP đa nền tảng, từ đó chuyển thể thành phim, game, podcast, hàng hóa.

Thành công của các công ty tỷ USD Trung Quốc đến từ 3 yếu tố:

1. Chiến lược quốc gia rõ ràng - coi xuất bản là ngành công nghiệp văn hóa trọng điểm.

2. Liên kết doanh nghiệp - nhà nước - công nghệ, tạo chuỗi giá trị hoàn chỉnh.

3. Đầu tư mạnh vào công nghệ số và bản quyền IP giúp nội dung Trung Quốc vươn ra toàn cầu.

Những tập đoàn xuất bản hàng đầu thế giới tại Hội sách Frankfurt (Đức).

Những bài học quan trọng cho Việt Nam

Từ Âu - Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc, có thể rút ra 7 bài học lớn cho việc phát triển những tập đoàn xuất bản Việt Nam vươn tầm khu vực:

1. Thay đổi tư duy quốc gia: xuất bản là công nghiệp sáng tạo chiến lược.

Nhà nước cần xem xuất bản là một ngành công nghiệp sáng tạo chiến lược, tương tự điện ảnh, âm nhạc hay công nghệ.

Giải pháp “IP tax breaks”: Nhà nước cần ban hành chính sách khen thưởng vật chất và giảm hoặc miễn thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh thu từ bản quyền nội dung Việt Nam bán cho đối tác nước ngoài (dịch sách, phim, game…).

Điều này sẽ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nội dung Việt có giá trị toàn cầu, tạo động lực tài chính mạnh cho chiến lược “vươn ra khu vực”.

2. Xây dựng hệ sinh thái nội dung đa nền tảng:

Một tập đoàn xuất bản hiện đại phải kết nối sách - học liệu - phim ảnh - podcast - game - hàng hóa IP.

Không thể chỉ bán sách; phải “nuôi” nội dung để trở thành tài sản có thể tái sử dụng và sinh lợi lâu dài.

Mô hình “liên minh tri thức Việt” - giữa các đơn vị mạnh về xuất bản, phát hành, kinh doanh IP, phim ảnh, đồ chơi, hàng hoá từ IP, hệ thống phân phối… hoàn toàn có thể là bước đi đầu tiên để hình thành một tập đoàn xuất bản - truyền thông tích hợp mạnh.

3. Lấy giáo dục làm động cơ tăng trưởng bền vững:

Phoenix và Pearson đều chứng minh: Học liệu là trụ cột mang lại doanh thu ổn định. Việt Nam cần tập trung vào học liệu số, kỹ năng sống và giáo dục sáng tạo, phục vụ học sinh - phụ huynh - giáo viên.

4. Xây dựng tài sản trí tuệ (IP) Việt Nam:

Hãy xem mỗi cuốn sách, nhân vật, hoặc ý tưởng là một IP có thể chuyển thể. Thành lập Công ty Đầu tư Tài sản Trí tuệ (IP Holdings) từ các công ty sách lớn, công ty kinh doanh IP, chuỗi bán lẻ và sàn thương mại điện tử… để quản lý, cấp phép và khai thác các bản quyền Việt, mở đường cho phim, game và hàng hóa văn hóa.

Ông Nguyễn Tuấn Quỳnh hiện là Chủ tịch HĐQT Công ty CP văn hóa Phương Nam, Chủ tịch HĐQT của Saigon Books và Zenbooks.

5. Đầu tư công nghệ và dữ liệu:

RELX, Phoenix hay China Literature đều dùng AI và dữ liệu người dùng để phát triển nội dung.

Việt Nam cần vượt qua giai đoạn e-book và đi thẳng vào Học liệu số và Dữ liệu chuyên ngành.

Tri thức phải trở thành tài sản dữ liệu có thể mở rộng vô hạn. Việt Nam cần vượt qua giai đoạn e-book và đi thẳng vào Học liệu số và Dữ liệu chuyên ngành.

Việt Nam cần xây dựng “Vietnam Content API”. Cụ thể Nhà nước cùng các NXB, công ty sách lớn đầu tư xây dựng một nền tảng API (Giao diện lập trình ứng dụng) chứa dữ liệu tri thức cơ bản được số hóa (Văn học, Danh nhân, Pháp luật, Học liệu Sách giáo khoa, Khoa học…).

Sau đó, bán quyền truy cập (Subscription) và sử dụng API này cho các doanh nghiệp EdTech, các công ty AI biên tập/dịch thuật tự động và các nền tảng học tập trực tuyến

6. Kết hợp thị trường trong nước và quốc tế:

Kodansha và China Literature đều có văn phòng ở nước ngoài, xuất khẩu IP ra thế giới. Việt Nam nên mở Văn phòng Bản quyền Việt Nam tại các trung tâm văn hoá lớn trên thế giới, dịch và quảng bá ít nhất 10-20 tác phẩm Việt mỗi năm sang tiếng Anh, Hàn, Nhật…

Chỉ định hoặc khuyến khích Công ty IP Holdings hoặc 1-2 đơn vị dẫn đầu làm đại diện quốc gia tại các hội sách bản quyền quốc tế (Frankfurt, London, Bắc Kinh, Tokyo…). Gian hàng Việt Nam không trưng bày hàng trăm đầu sách lẻ tẻ, mà tập trung giới thiệu và chào bán bản quyền 10-15 IP Việt Nam tốt nhất (Best of Vietnam) được đầu tư dịch thuật, thiết kế và chào bán theo chuẩn quốc tế (như cách Nhật Bản làm với Manga).

7. Cần hành lang chính sách và tài chính mở

Các tập đoàn lớn đều phát triển nhờ chính sách ưu đãi và vốn hóa thị trường. Việt Nam cần có Quỹ Phát triển Xuất bản và Bản quyền Quốc gia, hỗ trợ dịch thuật, chuyển thể và xúc tiến IP.

Cho phép cổ phần hoá có kiểm soát các nhà xuất bản lớn và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các công ty sách được gọi vốn trên thị trường chứng khoán.

Thế giới đã chứng minh rằng, sức mạnh xuất bản không nằm ở số lượng đầu sách, mà ở khả năng biến tri thức thành tài sản có thể tái tạo và xuất khẩu.

Nhật Bản làm được điều đó bằng văn hóa; Trung Quốc bằng chiến lược quốc gia; còn Âu - Mỹ bằng công nghệ và dữ liệu.

Nếu Việt Nam dám bước ra khỏi mô hình truyền thống, coi xuất bản là ngành công nghiệp tri thức chiến lược, đầu tư vào IP, công nghệ và học liệu, thì trong 5-10 năm tới, chúng ta hoàn toàn có thể xuất khẩu tri thức và văn hóa Việt ra toàn cầu.